I. GIỚI THIỆU VỀ CÂY BƠ

Cây bơ có nguồn gốc ở Mexico, được người pháp trồng nhiều ở nước ta vào những năm 1940, hiện nay bơ được trồng ở nhiều tỉnh thành trong cả nước, tập trung nhiều ở các tỉnh như Lâm Đồng, Bà Rịa-Vũng Tàu, Đồng Nai, Daklak, Phú thọ.

So với các loại cây ăn quả khác bơ là loại cây dễ trồng, khả năng thích nghi rộng, chống chịu khá với các bất lợi của môi trường như hạn hán, gió, đất nghèo dinh dưỡng. Ngoài vấn đề về dinh dưỡng, bơ còn là một loại trái cây khá an toàn, do có vỏ dày nên hạn chế được các loài sâu hay côn trùng chích hút, thuốc bảo vệ thực vật rất ít được dùng cho cây bơ

Bơ là một trong những loại cây ăn quả có giá trị dinh dưỡng cao nhất, giàu năng lượng (trung bình 245 calo/100g thịt trái), hàm lượng chất béo cao (26,4g/100g) chứa nhiều vitamin A (0,17mg), vitamin B, vitamin E và nhiều chất bổ dưỡng khác có lợi cho sức khỏe con người.

Nghiên cứu của Koch, F.D,1983 cho rằng hàm lượng dầu tổng số trong thịt trái bơ rất cao chỉ sau trái oliu và hàm lượng dầu trong trái bơ có thể làm giảm cholesterol trong máu. Vitamin E trong bơ có tác dụng bảo vệ các axit chống lại sự oxy hóa, nhờ đó làm chậm quá trình lão hóa của tế bào giúp làn da tươi sáng và căng hơn. Dầu trái bơ còn được dùng làm xà phòng hảo hạn hay các loại mỹ phẩm cao cấp.

Bơ có thể ăn tươi, dùng làm kem, bánh sandwiches hay dùng làm các món ăn nhanh,… Trước đây ở Đông Nam Á cũng như ở Việt Nam trái bơ ít được ưa thích nhưng ở các nước Âu, Mỹ đây là loại trái cây rất được ưa chuộng do giá trị dinh dưỡng và mùi vị của nó.

II. YÊU CẦU THỔ NHƯỠNG ĐẤT TRỒNG BƠ

Đất trồng bơ nên thoát nước tốt, tránh bị hiện tượng ngập úng gây nấm rễ chết cây. Lượng mưa hàng năm của khu vực phải đạt từ 1200 – 1500mm. Độ pH của đất từ 5 – 7. Nếu trồng xen canh với cây cà phê phải bổ sung thêm vôi.
Thổ nhưỡng ở các tỉnh Tây Nguyên là phù hợp nhất để trồng bơ đạt năng suất cao và chất lượng quả ổn định

III. LỰA CHỌN GIỐNG BƠ ĐỂ CANH TÁC

Trước đây bà con thường nhân giống cây bơ từ hạt tạo ra sự phân ly về giống giữa cây mẹ và cây con rất nhiều, từ đó chất lượng quả, năng suất cũng thay đổi nhiều.

Phương pháp nhân giống phổ biến hiện tại là ghép nêm chồi, giữ lại toàn bộ ưu điểm từ cây mẹ.

Các giống bơ nên canh tác tại thời điểm hiện tại là: Giống bơ BOOTH, Bơ HASS, Bơ REED, đây là những giống bơ ngoại nhập có nguồn gốc từ Úc, Mỹ, Mexico. Cơm quả thơm dẻo. vỏ dày, bào quản được lâu, thời điểm thu hoạch thường sớm hoặc muộn hơn so với các giống bơ thông thường. Rất phù hợp cho nhu cầu tiêu thụ trong nước và xuất khẩu ra nước ngoài.

Bên cạnh đó còn có các giống bơ trong nước, thường được từng địa phương tuyển chọn phù hợp với thổ nhưỡng của địa phương mình. Còn gọi là giống bơ đầu dòng, bà con nên liên hệ với Sở Nông Nghiệp Và Phát Triển Nông Thôn của từng tỉnh để biết thêm chi tiết

IV. THỜI ĐIỂM TRỒNG BƠ

Thời điểm tốt nhất để trồng bơ là vào đầu mùa mưa (Tháng 5, Tháng 6 Dương Lịch). Tuy nhiên nếu điều kiện tưới tiêu cho phép, bà con cũng có thể trồng vào cuối mùa mưa hoặc cuối mùa khô

Nếu trồng trong mùa khô, cần tiến hành đánh bồn để tiện tưới nước, kết hợp phủ gốc bằng rơm rạ, cỏ khô, vỏ lạc,… hoặc các vật liệu có sẵn tại địa phương. Ngoài ra nếu trồng ở khu vực đất trống, hoặc xen với cây cà phê còn nhỏ chưa giao tán, phải tiến hành che nắng và chắn gió cẩn thận.

Có thể tiến hành che nắng – chắn gió bằng lá dừa hoặc lưới nilon.

LƯU Ý: Chỉ che chắn xung quanh cây. Không nhất thiết phải che trên ngọn, do đặc tính hướng quang của cây cối, nếu che phần ngọn, cây sẽ mọc nghiêng ảnh hưởng đến tạo hình tạo tán sau này. Cách che nắng chắn gió thích hợp nhất là đóng cọc (3-4 cọc) xung quanh cây bơ, sau đó dùng lưới nilon loại hay dùng che nắng, che xung quanh sao cho phần mép lưới bên trên cao hơn ngọn khoảng 20cm

V. MẬT ĐỘ TRỒNG BƠ

Bơ là loại cây tán rộng, rễ ngang phát triển nhiều, do đó mật độ trồng nên được phân bổ như sau:

• Trồng Bơ xen với cà phê: Nên trồng 9m hoặc 10 mét /1 cây (3 hàng cà phê trồng một hàng bơ) tương đương 123 cây/ha.
• Trồng thuần: Kích thước (7 mét x 7 mét) trồng vuông, tương đương 204 cây/ha; Hoặc (6m x 6m) đối với trồng so le hoặc canh tác trên đất xấu, tương đương 277 cây /ha

VI. CHUẨN BỊ HỐ VÀ TIẾN HÀNH TRỒNG BƠ

Hố trồng bơ có kích thước 60 x 60 x 60cm. Mỗi hố bà con dùng lớp đất mặt trộn đều với 10kg phân chuồng hoai mục (hoặc 7kg phân hữu cơ vi sinh), 300 – 500g phân lân, 300 – 500g vôi và 1 hạt long não để chống mối.

Khi trồng bà con cần xé bầu nhẹ nhàng hạn chế làm vỡ bầu, đứt rễ. Nên dùng dao hoặc kéo cắt và gỡ phần túi nilon ở đáy bầu (khoảng 3-5cm tính từ đáy). Sau đó đặt bầu vào chính giữa hố. Nén nhẹ phần đất xung quanh để cố định bầu. Tiếp đó dùng dao hoặc kéo cắt túi nilon từ trên xuống dưới, lấp đất và tiếp tục nén nhẹ đồng thời rút phần túi nilon ra.

Lấp đất đã trộn phân vào đầy hố đồng thời dùng chân dẫm nhẹ xung quanh để nén đất. Khi trồng không nên trồng sâu, mặt bầu ngang với mặt đất.

LƯU Ý: Đối với khi trồng các giống bơ ghép. Vị trí ghép cần cách mặt đất 15-20cm. Nếu trên chồi ghép mọc ra 2-3 cành chỉ cần giữ lại 1 cành khỏe mạnh để cây dồn dinh dưỡng vào cành này. Bên cạnh đó thường xuyên kiểm tra và vặt bỏ các chồi mọc ra từ gốc ghép. Đối với cây còn dây ghép bà con cần gỡ bỏ sạch sẽ tránh hiện tượng dây ghép bó cứng làm ảnh hưởng đến sự phát triển thân, tạo thành vết hằn khiến cây dễ gãy đổ. Sau khi trồng xong cần cắm cọc cố định cây.

VII. BÓN PHÂN CHO CÂY BƠ:

• Năm thứ nhất: Sau khi trồng khoảng 20 ngày. Cần tiến hành bón thúc cho bơ. Sử dụng phân NPK tỷ lệ 2:2:1. Mỗi hố từ 0,1kg (100g). Khi bón cần tưới nước để phân tan nhanh và thấm đều xuống đất. Sau đó tiếp tục bón liều lượng như trên nhưng giãn khoảng cách ra 30 ngày 1 lần.
• Năm thứ 2: Tiếp tục bón NPK nhưng tăng lượng phân mỗi gốc lên 200 – 300g. Mỗi năm bón 6 lần, 3 lần vào mùa mưa, 3 lần vào mùa khô. Khi bón mùa khô cần tưới nước khi bón
• Năm thứ 3 trở đi: Nếu là bơ ghép thì từ năm thứ 3 cây bắt đầu ra quả bói. Nên để lại số lượng quả tùy theo sức của cây. Thông thường là 1-3 quả / cành. Khi quả được 1 tháng đến khi thu hoạch (5-6 tháng) tiến hành bón 3 đợt phân, mỗi đợt 2kg phân NPK. Sau khi thu hoặc bón bổ sung 1-2kg Ure và cắt tỉa cành yếu để cây nhanh chóng hồi phục.
• Lưu ý khi cây ra hoa không nên tưới nước, bón phân mà nên chờ đến khi hoa đậu thành quả. Để tránh rụng quả cần bổ sung thêm phân Kali
• Bơ trồng xen cà phê, từ năm thứ 3 có thể giảm lượng phân xuống một nửa vì cây đã được thừa hưởng lượng phân từ cà phê

VIII. TƯỚI NƯỚC CHO CÂY BƠ

• Năm đầu: Khi trồng xong cần tiến hành tưới ngay, nếu trồng mùa khô sau trồng 3-5 ngày phải tưới lại kết hợp với phủ gốc bằng rơm, cỏ khô, trấu… Sau đó cứ 10-15 ngày tưới 1 lần. Nên đánh bồn 1 x 1m để tiện cho việc tưới nước.
• Năm thứ 2: Bộ rễ đã ăn sâu nhưng vẫn phải thường xuyên tưới bổ sung trong mùa khô, thường khoảng 4-5 đợt, mỗi đợt cách nhau 15-20 ngày.
• Năm thứ 3 trở đi: Nếu trồng xen cà phê thì không cần phải tưới nước. Chỉ cần tưới cà phê, bơ sẽ dùng chung lượng nước này với cà phê. Còn trồng thuần thì khoảng 20-25 ngày tưới một đợt. Tránh tưới nước vào thời điểm cây đang ra hoa mà phải chờ đến khi đã đậu quả mới tưới.

IX. CẮT TỈA CÀNH TẠO TÁN CHO CÂY BƠ

Bơ trồng từ hạt thân thường mọc thẳng và cành ngang ngắn, còn bơ ghép thường phát sinh cành ngang rất sớm. Hiện nay phương pháp trồng từ hạt không còn phổ biến nhiều. Do đó chúng ta sẽ tập trung vào cắt tỉa cành tạo tán cho các giống bơ ghép.
Đối với trồng xen cà phê, ngay khi mới trồng, bà con chỉ nên để 1 cành mọc từ chồi ghép. Nhằm mục đích dồn chất dinh dưỡng cho cành này. Đồng thời, cành không bị cạnh tranh sẽ có xu hướng mọc thẳng và dể tạo hình cũng như tiết kiệm được diện tích. Khi cây cao hơn tán cà phê 1-2 m tiến hành hãm ngọn để cây ra cành ngang.

Còn đối với trồng thuần, bà con có thể để cây phát triển tự nhiên. Bấm ngọn ở độ cao 60 cm đến 70 cm. Sau đó cắt tỉa cành chồng chéo, chồi vượt… tạo tán tỏa đồng đều.

Khi cây đã định hình và vào giai đoạn thu hoạch, cần thường xuyên cắt bỏ cành yếu, cành có dấu hiệu sâu bệnh. Những cành nhỏ nhưng manh nhiều trái, cần phải có biện pháp chống đỡ vì cành bơ rất giòn, dễ gẫy đổ.

X. PHÒNG TRỪ SÂU BỆNH

Sâu cuốn lá: sâu nhả tơ cuốn lá lại để làm tổ, sâu dài khoảng 10mm, màu xanh và có những lằn ngang không rõ rệt. Trưởng thành, sâu làm nhộng trong các tổ lá, nằm yên 5-7 ngày rồi vũ hóa. Dùng các loại thuốc trừ sâu nội hấp để phun diệt trừ. Nếu có điều kiện, trước khi phun thuốc, nên gỡ bỏ các tổ lá do sâu cuốn lại để tăng thêm hiệu lực của thuốc.

Sâu cắn lá: có rất nhiều loài, sâu ăn trụi lá làm chết cây con và làm giảm sức tăng trưởng cây lớn. Có thể tìm thấy sâu trên lá, trên cành hoặc vỏ thân cây. Ban ngày, sâu ẩn núp dưới gốc cây, đêm đến bò ra phá hại.

Rầy bông: rầy thường xuất hiện vào mùa mưa, chích hút nhựa lá và đọt non, quả non làm cây giảm sức tăng trưởng, dùng supracide, suprathion, bassa,… phun trừ rầy khi thấy xuất rầy xuất hiện.

Bệnh thối rễ: do nấm Phytophthora cinnamoni gây ra, ở những chân đất có thuỷ cấp cao, nấm xâm nhập làm hư rễ chính (rễ cọc), sau đó nấm lan tràn phá huỷ cả bộ rễ làm cây chết rụi. Cây bị bệnh có tán lá xơ xác, lá đổi sang mầu xanh nhạt rồi rụng. Cành chết dần từ ngọn xuống thân chính. Áp dụng một số biện pháp phòng trừ sau:
– Không dùng hạt giống bị nhiễm bệnh và vệ sinh vườn ươm sạch sẽ phòng chống bệnh phát sinh và lan tràn.
– Trồng bơ trên các loại đất có kết cấu tơi xốp, tầng đất canh tác đủ sâu, rút nước nhanh khi mưa.
– Phát hiện kịp thời những vết thối trên thân, cạo sạch và quét sulfate đồng, vôi đặc. Khi cây chết vì bệnh, nên đào và hủy bỏ để bệnh không lan tràn.

Bệnh đốm lá: trên lá có hình dạng và kích thước gần giống nhau, hình có góc cạnh hoặc hơi tròn, màu nâu. Bệnh có thể lây qua trái, trái bị bệnh sẽ giá trị, bệnh tồn tại trên lá già để phát tán khi có điều kiện thích hợp.

Bệnh héo rũ: lá héo, chết rất nhanh, nếu lột vỏ cành hoặc rễ cây đã chết sẽ thấy những đường sọc màu nâu ở phần tiếp giáp vỏ và gỗ. Dùng thuốc hóa học Anvil, Daconil, Aliette,… để phòng trừ

XIN LƯU Ý: Ở phần này thông tin chỉ mang tính chất định hướng. Chúng tôi khuyến cáo bà con tốt nhất khi thấy cây có dấu hiệu bệnh, nên liên hệ cơ sở thuốc bảo vệ thực vật gần nhất để được tư vấn và cung cấp thuốc phù hợp nhất. Không nên phun thuốc theo cảm tính.

XI. THU HOẠCH VÀ CHẾ BIẾN:

Cây ươm hạt bắt đầu có trái sau khi trồng được 5 hoặc 7 năm. Cây ghép cho trái bói sau khi trồng 2 đến 3 năm, tuy nhiên những năm đầu chỉ để lại số trái tương xứng với hình vóc của cây; năm thứ 4, thứ 5 khi tiềm lực cây đủ cho năng suất thì không tỉa bỏ trái nữa.

Năng suất trái bơ biến động từ 8-20 tấn/ha/năm tùy theo giống. Thời điểm hái trái ảnh hưởng rất nhiều đến phẩm chất cũng như điều kiện bảo quản, vận chuyển. Thông thường dựa vào màu sắc của vỏ trái mà nhà vườn quyết định thời điểm thu hoạch hợp lý. Bơ đúng vụ thu hoạch vào tháng 7-8 dương lịch, bơ trái vụ tháng 9-10.